سندرم تحریک بیش از حد تخمدان (OHSS) یکی از عوارض نادر اما جدی درمان‌های باروری است که به ویژه در زنانی که تحت درمان با داروهای محرک تخمک‌گذاری قرار می‌گیرند، رخ می‌دهد. این سندرم زمانی ایجاد می‌شود که تخمدان‌ها به شدت به داروهای تحریک کننده تخمک گذاری واکنش نشان می‌دهند و تعداد زیادی فولیکول تولید می‌کنند. این شرایط، هم برای پزشکان و هم برای بیماران به عنوان یک چالش مطرح می‌شود؛ چرا که در عین تلاش برای دستیابی به نتایج موفق در درمان ناباروری، باید با دقت از ایجاد OHSS جلوگیری کرد.
منظور از OHSS چیست؟
OHSS یا سندروم تحریک بیش از حد تخمدان، یک عارضه ناشی از پاسخ به درمان های باروری، به ویژه در طول آی وی اف یا سایر روش های باروری است. این سندروم زمانی رخ می‌دهد که تخمدان ها به طور غیرطبیعی بزرگ شده و مایعات اضافی در شکم و ناحیه لگن جمع می‌شود. پایش دقیق و مدیریت مناسب در طول درمان های باروری برای جلوگیری از بروز این عارضه حیاتی است.
علت ایجاد سندروم تحریک بیش از حد تخمدان
همانطور که اشاره شد؛ سندروم تحریک بیش از حد تخمدان عموما به دلیل واکنش بیش از حد تخمدان ها به داروهای هورمونی استفاده شده در درمان های باروری ایجاد می‌شود. این داروها، به ویژه هورمون های محرک تخمک گذاری مانند FSH (هورمون محرک فولیکول) و LH (هورمون لوتئینه کننده)، برای تحریک تخمدان ها به تولید چندین تخمک تجویز می‌شوند.
📞 برای آگاهی از هزینه آی وی اف (IVF) در تهران 1403 با شماره ۰۲۱۸۸۰۳۲۳۹۶ تماس بگیرید 📞
در برخی افراد، این داروها باعث افزایش غیرطبیعی در تعداد و اندازه فولیکول ها می‌شوند، که منجر به احتباس مایعات در بدن و ورم در تخمدان ها می‌شود. عواملی مانند سن، وزن، سابقه پزشکی و واکنش فرد به داروها نیز در ایجاد این عارضه تاثیرگذار میباشند. در مواردی، OHSS با بارداری همزمان تشدید می‌شود، به ویژه اگر بارداری ناشی از درمان های باروری باشد.
علائم درگیری با OHSS
سندروم تحریک بیش از حد تخمدان با علائم متفاوتی خود را نشان می‌دهد که شدت آن ها بسته به نوع و درجه OHSS متفاوت است. این علائم از خفیف تا شدید متغیر بوده و در طی چند روز تا چند هفته پس از شروع درمان باروری بروز می‌کنند؛
- نفخ شکم
- درد یا ناراحتی در ناحیه شکم
- افزایش وزن ناگهانی
- تهوع و استفراغ
- کاهش ادرار
- تنگی نفس یا مشکلات تنفسی در موارد شدید
جدول علائم OHSS
| نوع OHSS | علائم |
| OHSS خفیف | نفخ شکم درد خفیف یا متوسط در ناحیه شکم افزایش وزن خفیف (کمتر از 2 کیلوگرم در هفته) تهوع خفیف فعالیت عادی ادامه می‌یابد |
| OHSS شدید | نفخ شدید شکم درد شدید در ناحیه شکم افزایش وزن ناگهانی (بیش از 2 کیلوگرم در هفته) استفراغ مکرر کاهش ادرار یا عدم ادرار تنگی نفس یا مشکلات تنفسی احتمال وجود مایع در شکم یا قفسه سینه |
روند کنترل و تشخیص سندروم OHSS
روند کنترل و تشخیص سندروم تحریک بیش از حد تخمدان معمولا شامل نظارت دقیق بر علائم بالینی و بررسی های آزمایشگاهی در طول درمان های ناباروری است. پزشکان ابتدا با ارزیابی تاریخچه پزشکی و انجام معاینه فیزیکی، علائم اولیه را شناسایی می‌کنند.
سپس، با انجام آزمایش های خونی برای ارزیابی سطح الکترولیت ها و پروتئین ها و نیز تصویربرداری با سونوگرافی برای مشاهده اندازه و وضعیت تخمدان ها، شدت OHSS بررسی می‌شود. کنترل مداوم وزن بیمار و ارزیابی تغییرات در ادرار نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
در صورت شناسایی علائم خفیف، درمان های حمایتی و مشاوره پزشکی برای کاهش خطر عوارض بیشتر ارائه می‌شود. در موارد شدید، نیاز به بستری در بیمارستان و مدیریت تخصصی تر است تا از بروز عوارض جدی جلوگیری شود.
درمان سندروم تحریک بیش از حد تخمدان
روش درمان سندروم تحریک بیش از حد تخمدان به شدت علائم و وضعیت بیمار بستگی دارد. در موارد خفیف، درمان های حمایتی مانند استراحت، مصرف مایعات به منظور هیدراتاسیون و کنترل وزن کافی است.
در صورت بروز علائم شدید، نیاز به بستری در بیمارستان بوده و پزشکان از روش هایی مانند تخلیه مایعات اضافی از شکم (آسیت) یا درمان‌های هورمونی برای کنترل علائم استفاده می‌کنند. همچنین، در برخی موارد، استفاده از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی به کاهش درد و التهاب کمک می‌کند.
در موارد بسیار شدید که خطر عوارض جدی وجود دارد، پزشک تصمیم به اقداماتی مانند نظارت دقیق یا جراحی میگیرد. در کل، مدیریت OHSS نیاز به نظارت دقیق و تصمیم گیری سریع بهترین متخصص ناباروری دارد تا عوارض جدی جلوگیری شود.
درمان خانگی ohss
درمان خانگی سندروم تحریک بیش از حد تخمدان در کنار درمان پزشکی به تسکین علائم خفیف کمک می‌کند و شامل تدابیر زیر است. با این حال، درمان خانگی تنها در موارد خفیف مؤثر است و در موارد شدیدتر نیاز به درمان پزشکی تخصصی وجود دارد.
- استراحت و کاهش فعالیت های جسمی
- مصرف مایعات کافی، به ویژه آب و مایعات الکترولیتی
- خوردن غذاهای کم نمک
- استفاده از کمپرس گرم یا سرد بر روی ناحیه شکم
- نظارت بر تغییرات وزن و علائم بالینی
درمان گیاهی سندرم تحریک بیش از حد تخمدان
درمان گیاهی سندروم تحریک بیش از حد تخمدان (OHSS) به عنوان مکملی برای کاهش علائم خفیف مورد استفاده قرار میگیرد، اما باید با احتیاط و تحت نظر پزشک انجام شود. برخی از گیاهان با خواص ضد التهابی و تنظیم کننده هورمون ها به کاهش التهاب و درد کمک می‌کنند.
دمنوش بابونه نیز به آرامش عضلات و کاهش درد کمک می‌کند. همچنین، شیرین بیان به عنوان یک تنظیم کننده هورمونی طبیعی شناخته می‌شود، اما مصرف آن باید با احتیاط و مشورت پزشک باشد. لازم است ذکر کنیم که درمان‌های گیاهی نباید جایگزین درمان های پزشکی شوند و در موارد شدید OHSS، مراقبت پزشکی ضروری است.
عوارض تحریک بیش از حد تخمدان
- تجمع مایعات در شکم و قفسه سینه منجر به نفخ شدید، درد شکم و تنگی نفس می‌شود.
- به دلیل احتباس مایعات، حجم ادرار کاهش می‌یابد و عملکرد کلیه ها تحت تاثیر قرار میگیرد.
- م آبی و تغییرات در غلظت خون باعث افزایش خطر تشکیل لخته های خونی می‌شود که منجر به مشکلاتی مانند ترومبوز وریدی عمقی یا آمبولی ریه می‌شود.
- تجمع مایعات در ریه ها به تنگی نفس و مشکلات تنفسی منجر می‌شود.
- در موارد شدید، OHSS باعث نارسایی موقت کلیه ها می‌شود.
- تخمدان های بزرگ شده در برخی موارد پیچ میخورند که منجر به قطع جریان خون و نیاز به جراحی اورژانسی می‌شود، به این حالت پیچ خوردگی تخمدان یا تورشن تخمدان می‌گویند.
- در برخی موارد نادر، تخمدان های متورم پاره می‌شوند که باعث خونریزی داخلی شدید می‌شود.
- OHSS تعادل سدیم، پتاسیم و سایر الکترولیت ها را مختل کرده و به مشکلات قلبی و عصبی منجر می‌شود.
برای کاهش تحریک بیش از حد تخمدان چه کنیم؟
برای کاهش خطر تحریک بیش از حد تخمدان (OHSS) در درمان های باروری، باید تحت نظر دقیق پزشک و با پیگیری منظم قرار گرفت. پزشک با تنظیم دوز مناسب هورمون های محرک تخمک گذاری و استفاده از داروهای جایگزین یا تغییر در روش های تحریک، مانند آنتاگونیست‌های GnRH، خطر OHSS را کاهش می‌دهد.
همچنین، مصرف کافی مایعات و حفظ هیدراتاسیون به مدیریت علائم خفیف کمک می‌کند. در برخی موارد، پزشک انتقال جنین را به تعویق می‌اندازد تا بدن از واکنش شدید به داروها بهبود یابد. پیگیری منظم، نظارت بر تغییرات بدنی و انجام آزمایش های دوره‌‌ای برای کنترل وضعیت تخمدان ها و جلوگیری از تشدید علائم ضروری است.
*~ سوالات متداول درباره سندروم OHSS ~*
زنانی با PCOS (سندرم تخمدان پلی کیستیک)، با تعداد زیاد فولیکول در پاسخ به درمان، زنانی با سابقه OHSS در بارداری‌های قبلی و زنانی که دوز بالای داروهای تحریک تخمک‌گذاری دریافت می‌کنند، بیشتر در معرض درگیری با سندروم OHSS هستند.
در موارد خفیف، OHSS عموما با استراحت و درمان‌های خانگی بهبود می‌یابد. اما در موارد شدید، می‌تواند عوارضی جدی مانند لخته شدن خون، نارسایی کلیه و حتی خطر مرگ را به همراه داشته باشد.
در بیشتر موارد، OHSS موقتی است و بر باروری آینده تأثیری ندارد. اما در موارد شدید، ممکن است به تخمدان‌ها آسیب برساند و شانس بارداری را کاهش دهد.
در صورت تشخیص و درمان زودهنگام، OHSS معمولا بر جنین تأثیر منفی نمی‌گذارد. اما در موارد شدید، ممکن است خطر سقط جنین یا زایمان زودرس را افزایش دهد.
پیشگیری کامل از OHSS ممکن نیست اما با اقداماتی از قبیل تنظیم دقیق دوز داروهای تحریک تخمک‌گذاری، نظارت دقیق بر پاسخ تخمدان‌ها به درمان، اجتناب از فعالیت‌های سنگین و مصرف مایعات به مقدار کافی می‌توان خطر آن را کاهش داد.