حاملگی خارج از رحم؛ از اولین نشانه‌ها تا درمان کامل

حاملگی خارج از رحم می‌تواند یکی از نگران‌کننده‌ترین اتفاقات برای هر زنی باشد که قصد بارداری دارد یا باردار شده است. تصور کنید در انتظار یکی از شیرین‌ترین تجربه‌های زندگی‌تان هستید، اما ناگهان متوجه می‌شوید جنین در جایی خارج از رحم شما شروع به رشد کرده است؛ وضعیتی که نه تنها بارداری را با خطر مواجه می‌کند، بلکه می‌تواند سلامت و حتی زندگی شما را تهدید کند. اما نگران نباشید، آگاهی از علائم حاملگی خارج رحم و تشخیص به‌موقع آن می‌تواند جان شما را نجات دهد و راه را برای بارداری‌های موفق بعدی هموار کند. در این مقاله به طور کامل به این موضوع می‌پردازیم تا شما با اطلاعاتی دقیق و جامع، آمادگی احتمالی لازم را برای مواجهه با این شرایط داشته باشید. 

منظور از حاملگی خارج از رحم چیست؟

حاملگی خارج از رحم که به آن حاملگی اکتوپیک (Ectopic Pregnancy) نیز گفته می‌شود، زمانی رخ می‌دهد که تخمک بارورشده به جای لانه گزینی در دیواره داخلی رحم، در محلی خارج از آن کاشته و شروع به رشد می‌کند. در ۹۵ درصد موارد، این اتفاق در لوله‌های فالوپ رخ می‌دهد، که به آن حاملگی لوله‌ای می‌گویند. با این حال، در موارد نادر، تخمک می‌تواند در سایر نقاط مانند تخمدان، حفره شکمی و حتی دهانه رحم لانه گزینی کند. از آنجایی که هیچ یک از این مکان‌ها توانایی حمایت از رشد کامل جنین را ندارند، بارداری خارج از رحم نمی‌تواند به تولد نوزاد زنده منجر شود و در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع، می‌تواند خطرات جدی برای مادر به همراه داشته باشد.

علائم اولیه حاملگی خارج رحم

تشخیص زودهنگام علائم حاملگی خارج رحم حیاتی است چرا که ممکن است با علائم یک بارداری طبیعی یا حتی یک دوره قاعدگی اشتباه گرفته شوند. معمولا این علائم که در ادامه لیست شده است، در هفته‌های 4 تا 12 بارداری ظاهر می‌شوند، اما ممکن است زودتر یا دیرتر نیز بروز کند:

• خونریزی غیرطبیعی واژینال در بارداری که می‌تواند از لکه‌بینی قهوه‌ای تیره تا خونریزی روشن و شدید متغیر باشد.
• درد در هنگام اجابت مزاج یا ادرار
• درد خفیف تا متوسط در شکم یا لگن به صورت مبهم، ضربان‌دار یا تیز باشد و اغلب در یک سمت شکم یا لگن حس می‌شود.
• درد شانه (معمولا یک‌طرفه) می‌تواند نشان‌دهنده خونریزی داخلی باشد که دیافراگم را تحریک می‌کند.

علل و عوامل خطر حاملگی خارج رحم

عوامل متعددی می‌توانند خطر ابتلا به بارداری خارج رحم را افزایش دهند. شناخت این عوامل می‌تواند به زنان و پزشکان در تشخیص زودهنگام و اقدامات پیشگیرانه کمک کند.

↲ عفونت‌های لگنی (PID)

عفونت‌هایی که توسط باکتری‌ها در رحم، لوله‌های فالوپ و تخمدان‌ها ایجاد می‌شوند، می‌توانند به لوله‌های فالوپ آسیب رسانده و باعث چسبندگی یا انسداد آن‌ها شوند، که این امر حرکت تخمک بارور شده را دشوار می‌کند.

↲ جراحی‌های قبلی لوله فالوپ

هرگونه جراحی روی لوله‌های فالوپ، از جمله جراحی برای باز کردن لوله‌های بسته یا جراحی برای ناباروری، می‌تواند خطر را افزایش دهد.

↲ آندومتریوز

وضعیتی که در آن بافت مشابه پوشش داخلی رحم (آندومتر) در خارج از رحم رشد می‌کند و می‌تواند باعث ایجاد چسبندگی در لوله‌های فالوپ شود.

↲ استفاده از دستگاه داخل رحمی (IUD)

اگرچه IUD در پیشگیری از بارداری بسیار موثر است، اما در صورت وقوع بارداری با IUD، خطر خارج از رحم بودن آن کمی افزایش می‌یابد.

↲ سابقه حاملگی خارج رحم قبلی

زنانی که قبلا یک بار حاملگی خارج رحم داشته‌اند، در معرض خطر بالاتری برای تجربه مجدد آن هستند.

↲ ناباروری و درمان‌های کمک باروری (IVF)

زنانی که تحت درمان‌های ناباروری مانند لقاح آزمایشگاهی (IVF) قرار می‌گیرند، به دلیل ماهیت این روش‌ها و مشکلات زمینه‌ای ناباروری، ممکن است خطر بیشتری داشته باشند.

↲ سیگار کشیدن

نیکوتین می‌تواند بر حرکت لوله‌های فالوپ تاثیر بگذارد و خطر حاملگی خارج رحم را افزایش دهد.

علائم هشداردهنده و اورژانسی حاملگی خارج رحم

در صورت پارگی لوله فالوپ (شایع‌ترین و خطرناک‌ترین علت)، علائم به سرعت شدت می‌یابند و نیاز به مراجعه فوری به اورژانس پزشکی دارند. این وضعیت یک اورژانس است و در صورت عدم توجه درست می‌تواند برای مادر کشنده باشد.

• درد ناگهانی در شکم یا لگن که تیز و غیرقابل تحمل است و با درد خفیف قبلی متفاوت خواهد بود
• غش یا سرگیجه شدید ناشی از افت فشار خون به دلیل خونریزی داخلی
• رنگ‌پریدگی و پوست سرد و مرطوب ناشی از شوک
• تپش قلب سریع و ضعیف برای جبران خون از دست رفته
• احساس ضعف عمومی یا از حال رفتن

روش های تشخیص حاملگی خارج رحم

تشخیص زودهنگام و دقیق بارداری خارج از رحم برای حفظ سلامت و جان مادر از اهمیت بالایی برخوردار است. بهترین دکتر باروری زنان از ترکیبی از روش‌ها برای تایید این وضعیت استفاده می‌کنند که شامل معاینه فیزیکی و بررسی دقیق علائم، انجام آزمایش خون برای اندازه‌گیری سطح هورمون بتا-hCG و به‌ویژه سونوگرافی ترانس‌واژینال است. سونوگرافی واژینال به پزشک این امکان را می‌دهد که رحم و لوله‌های فالوپ را به دقت بررسی کرده و عدم مشاهده ساک بارداری در داخل رحم، یا مشاهده توده‌ای در خارج از آن، نشان‌دهنده حاملگی خارج از رحم باشد. در مواردی که تشخیص با این روش‌ها قطعی نیست، ممکن است برای مشاهده مستقیم و تایید نهایی لاپاراسکوپی تشخیصی تجویز شود.

چه تفاوتی بین سقط جنین و حاملگی خارج رحم وجود دارد؟

ویژگی	سقط جنین (Miscarriage)	حاملگی خارج رحم (Ectopic Pregnancy)
محل لانه گزینی	در داخل رحم، اما بارداری به دلایل مختلف (اغلب مشکلات ژنتیکی) متوقف می‌شود.	خارج از رحم (معمولاً در لوله فالوپ).
پیامد بارداری	به از دست رفتن بارداری ختم می‌شود؛ جنین رشد نمی‌کند یا از بین می‌رود.	هرگز به تولد نوزاد زنده منجر نمی‌شود؛ وضعیت تهدیدکننده زندگی مادر است.
علائم اصلی	خونریزی واژینال (اغلب شدیدتر)، درد شکم شبیه به دردهای قاعدگی.	درد یک‌طرفه شکم/لگن، خونریزی واژینال نامنظم، علائم شوک در موارد پارگی.
خطر برای مادر	خطر جانی ندارد، مگر در موارد سقط عفونی یا خونریزی شدید.	پتانسیل خونریزی داخلی شدید و تهدیدکننده زندگی مادر.
درمان	مدیریت انتظاری، دارویی یا کورتاژ.	دارویی (متوترکسات) یا جراحی.

تکنیک های درمان حاملگی خارج رحم

درمان بادرداری خارج از رحم به عوامل مختلفی از جمله پایداری وضعیت بیمار، اندازه و محل حاملگی، و سطح hCG بستگی دارد. هدف اصلی، حفظ جان مادر و در صورت امکان، حفظ قابلیت باروری آینده است.

1- درمان انتظاری با نظارت دقیق

در موارد بسیار نادر، که سطح hCG بسیار پایین است و هیچ علامتی از خونریزی یا پارگی وجود ندارد، پزشک ممکن است تصمیم به نظارت دقیق (Expectant Management) بگیرد. در این حالت، بدن به طور طبیعی بافت بارداری را جذب می‌کند. این روش فقط برای موارد خاص و با پیگیری بسیار دقیق مناسب است.

2- درمان دارویی با متوترکسات

متوترکسات دارویی است که سلول‌های در حال رشد سریع را متوقف می‌کند. این دارو برای بارداری های خارج رحمی کوچک، پایدار و بدون پارگی، که سطح hCG پایین‌تر از حد معینی است، استفاده می‌شود. این دارو به صورت تزریقی تجویز می‌شود و بیمار نیاز به پیگیری دقیق با آزمایش خون دارد تا اطمینان حاصل شود که به طور کامل جذب شده است البته ممکن ات عوارض موقتی چون تهوع، استفراغ و احساس خستگی را به همراه داشته باشد.

3- درمان جراحی

به تجربه دکتر بهناز عطار شاکری و نتایج سالها درمان کیس های مختلف بارداری خارج رحمی؛ جراحی مؤثرترین روش درمان به ویژه در موارد اورژانسی یا زمانی که درمان دارویی موثر نبوده است که بسته به شرایط بیمار تکنیک های مختلفی برای آن وجود دارد:

نوع جراحی	توضیحات و کاربرد
لاپاراسکوپی	رایج‌ترین روش کم‌تهاجمی از طریق برش‌های کوچک. برای برداشتن بافت حاملگی و در موارد پارگی انجام می‌شود.
سالپینگستومی	زیرمجموعه‌ای از لاپاراسکوپی؛ لوله فالوپ را با برداشتن بافت بارداری حفظ می‌کند، مناسب برای حفظ باروری.
سالپینگکتومی	برداشتن کامل لوله فالوپ آسیب‌دیده (با لاپاراسکوپی یا جراحی باز) در موارد آسیب شدید یا خونریزی زیاد.
لاپاراتومی	جراحی باز شکم با برش بزرگتر؛ برای موارد اورژانسی با خونریزی شدید یا پیچیدگی‌های بالا استفاده می‌شود.

عوارض و پیامدهای احتمالی حاملگی خارج رحم

بارداری خارج از رحم، در صورت عدم درمان، می‌تواند عوارض جدی و حتی کشنده‌ای داشته باشد.

• خونریزی داخلی شدید که خطرناک‌ترین عارضه است و می‌تواند منجر به شوک و مرگ شود.
• حتی پس از درمان موفقیت‌آمیز، لوله‌های فالوپ ممکن است آسیب ببینند، که این امر خطر حاملگی خارج رحم مجدد یا ناباروری را در آینده افزایش می‌دهد.
• در برخی موارد، آسیب به لوله‌ها می‌تواند منجر به مشکل در بارداری‌های بعدی شود.
• در موارد خونریزی شدید، ممکن است نیاز به تزریق خون باشد.
• مانند هر جراحی دیگری خطراتی از قبیل عفونت، خونریزی، یا آسیب به ارگان‌های مجاور بخصوص در صورت مراجعه به جراح بی تجربه محتمل است.

کنترل و کاهش خطر حاملگی خارج رحم

در حالی که نمی‌توان به طور کامل از بروز حاملگی خارج از رحم پیشگیری کرد، اما با اتخاذ برخی راهکارها می‌توان خطر آن را به میزان قابل توجهی کاهش داد. درمان به‌موقع و کامل عفونت‌های مقاربتی (STIs) برای حفظ سلامت لوله‌های فالوپ حیاتی است، چرا که این عفونت‌ها می‌توانند به لوله‌ها آسیب رسانده و مسیر حرکت تخمک را مسدود کنند. همچنین، پرهیز از سیگار کشیدن نقش مهمی در کاهش خطر دارد، زیرا نیکوتین می‌تواند بر عملکرد طبیعی لوله‌های فالوپ تأثیر منفی بگذارد.  در نهایت نیز مراجعه منظم به متخصص زنان و آگاهی از علائم بارداری خارج رحم بسیار مهم است تا در صورت بروز هرگونه علامت مشکوک، تشخیص زودهنگام و درمان به موقع انجام شود.

*~ سوالات متداول درباره حاملگی خارج از رحم ~*